De vraag achter het antwoord ‘Ik weet het niet.’

De vraag achter het antwoord ‘Ik weet het niet.’

Ragnild Zonneveld, onderwijsadviseur hoogbegaafdheid en auteur van Spiegelschrift

Max haalt zijn smalle schouders op en verbergt zijn fronsrimpel achter zijn sluike haar. Hij kijkt naar beneden en is niet van plan om meer te zeggen. Ik stap over naar een ander onderwerp. Meteen klaart zijn gezicht op en doet hij weer enthousiast mee. Dat zet mij aan het denken.
Het lijkt er op dat Max een effectieve ontwijkstrategie heeft gevonden. De volgende keer dat hij ‘ik weet het niet’ zegt, vraag ik door. ‘Wat betekent jouw ik weet het niet?’ Max kijkt me onzeker aan. ‘Hoe bedoel je?’ vraagt hij.

Ik leg hem uit dat ‘ik weet het niet’ verschillende dingen kan betekenen. Dat je het antwoord écht niet weet. Of dat je het wel weet, maar dat het moeite kost om op de juiste woorden te komen. Of dat je geen zin hebt om erover te praten. Of dat je het moeilijk vindt om erover te praten.

Saai

‘Saai’ is ook zo’n antwoord dat van alles kan betekenen. Als een kind zegt dat hij het saai vindt op school, zijn er twee veel voorkomende reacties: hollen of stilstaan.

‘Tja, ook saai werk hoort er bij. Het kan niet altijd leuk zijn, ik heb ook wel eens geen zin.’ Natuurlijk hoeft het niet altijd leuk te zijn en hoort routinewerk bij het leven. Als ik thuis de reactie saai/geen zin krijg, roep ik ook dat ik de vaatwasser uitpakken saai vind, maar dat het nou eenmaal niet vanzelf gaat. Dat als man en kind willen wachten tot ik zin heb in koken, ze voorlopig geen eten krijgen. Deze reactie leidt tot stilstand. Niemand voelt zich gehoord. En niemand voelt zich geroepen om in beweging te komen.

De andere reactie is dat er ander werk wordt ingevlogen. Dat kan er voor zorgen dat er weer beweging komt bij de leerling. Er zijn ook kinderen die dit weten in te zetten om hobbels te ontwijken. Zo gauw ze roepen dat het saai is op school, staat papa of mama al op de stoep bij de leerkracht, of staat de leerkracht al klaar met iets uitdagends. De ouder en leerkracht gaan steeds harder hollen, de leerling hoeft niet aan de bak.

Ontwijkstrategie

Als een leerling roept dat het saai is, is het belangrijk om samen in beweging te komen. Daarvoor moet je er eerst achter komen wat het kind bedoelt met ‘saai’. Misschien vindt hij het onderwerp gewoon saai. Of is het onderwerp wel leuk, maar is het te makkelijk. Of weet zij eigenlijk niet hoe ze moet beginnen of wat ze precies moet doen. Of vindt hij het moeilijk, maar durft hij niet om hulp te vragen. Of heeft ze meer kaders nodig en mist ze het overzicht. Of is hij bang om het niet goed te doen. Voor sommige leerlingen is ‘saai’ een effectieve ontwijkstrategie geworden.

Nee

Doorvragen is een simpele manier om meer inzicht te krijgen in wat er speelt. Een prachtig voorbeeld hoorde ik laatst van een leerkracht. Een jongen uit haar klas riep hard NEE toen hij de opdracht kreeg bij een groepje te gaan zitten. Ze wilde eigenlijk corrigerend en sturend reageren: ‘Zo praten we niet tegen elkaar hier op school, je gaat gewoon daar zitten.’

Ze wist dit in te slikken en vroeg in plaats daarvan: ‘Wat betekent jouw nee?’ De jongen kon uitleggen wat er aan de hand was. Hij kon nog steeds niet zitten waar hij wilde, maar voelde zich gehoord. In plaats van een conflict leverde het begrip op.

Weer in beweging
Nee
Ik weet het niet
Saai
Moeilijk
Makkelijk
Leuk
Goed
Niet leuk
Gaat wel
Vervelend

Achter al die antwoorden zit nog een vraag. Wat betekent dat? Wat bedoel je daarmee? Die vraag levert veel op. Contact. Begrip. Acceptatie. Verbondenheid. Inzicht. Beweging.
Bij Max betekende ‘ik weet het niet’ meestal dat hij het moeilijk vond om erover te praten. Alleen al door dat te kunnen zeggen kwam er lucht.

Ragnild Zonneveld, onderwijsadviseur hoogbegaafdheid en auteur van Spiegelschrift