Tijd voor verrijking: hoe maak je 1,5 uur per dag vrij voor Levelwerk

Tijd voor verrijking

We kregen van een school de volgende vraag: “In de handleiding van Levelwerk wordt gesteld dat je gemiddeld één tot anderhalf uur per dag in moet ruimen voor verrijkingswerk. Bij ons op school zijn de meeste groepen best ver met compacten, herhalingslessen vervallen, ze maken lang niet alles van de lessen etc. Maar dan lukt het echt niet om aan die tijden voor Levelwerk te komen. Wat kunnen we beter doen?”

Antwoord van Jan Kuipers

Er zijn verschillende manieren om een goed en passend aanbod te realiseren.
Een veel voorkomende werkwijze is compacten en verrijken. Bij compacten gaat het kind niet sneller door de leerstof, maar per blok wordt overbodige instructie en oefenstof overgeslagen. Door het compacten van de leerstof komt er dagelijks tijd vrij waarin de meer- en hoogbegaafden kunnen werken aan verrijkingstaken. Zo is de kans op verveling en onderpresteren kleiner en kunnen zij aan uitdagende opdrachten op hun eigen niveau werken. Bij compacten en verrijken is het belangrijk uit te gaan van twee leerlijnen: een lijn voor meerwerkers en een lijn voor hoogwerkers.

Voor meerwerkers (slimme leerlingen die goede scores halen op toetsen, maar bij dóórtoetsen afhaken) is het raadzaam om de instructie te volgen, beperkt te compacten in oefenstof (ca. 25%) en stevig te compacten in herhalingsstof (ca. 60%). Voor deze leerlingen blijft de methodelijn het belangrijkste. Verrijkingsopdrachten kunnen worden gezocht uit de pluslijn van methodes, uit extra werk uit een kieskast of uit extra losse materialen die naast de methode gebruikt kunnen worden, eventueel aangevuld met passende opdrachten uit Levelwerk. De tijd voor verrijkingswerk is beperkt. Een indicatie is twee tot vier uur per week.

Voor hoogwerkers (hoogintelligente en begaafde leerlingen) is een andere aanpak nodig. Voor deze leerlingen is het verrijkingswerk feitelijk belangrijker voor hun leerontwikkeling dan de reguliere methode. Verrijkingswerk stelt de leerling in staat om echt te leren, door de comfortzone te verlaten en naar de zone van de naaste ontwikkeling te gaan. Met de reguliere methode verwerken deze leerlingen leerstof die ze al voor 80% beheersen. Er wordt amper geleerd. Compacten in dit geval bestaat uit het weglaten van overbodige instructie, het schrappen van 50 tot 75% van de oefenstof en het schrappen van 75 tot 100% van herhalingsstof.

Juist voor deze leerlingen is Levelwerk bedoeld. De ervaring leert dat wanneer Levelwerk structureel en verplicht wordt ingepland, de kans van slagen groter is. Structureel verrijken betekent dat leerlingen volgens een planning werken. Alleen verrijkend werk mógen doen als het gewone werk af is, is een te beperkte benadering die onvoldoende resultaten oplevert.

Jouw rol in het begeleiden van deze hoogwerkers is cruciaal. Verrijken is niet hetzelfde als zelfstandig werken. Bij zelfstandig werken werkt de leerling aan opdrachten waarbij er sprake is van een gerealiseerd leerniveau; de leerling verbetert zich in datgene wat hij al geleerd heeft.

Goed verrijkingswerk is leerstof op een hoger niveau, waarbij er echt sprake is van leren, grenzen verleggen en uit de comfortzone stappen. Dat vraagt een zorgvuldige begeleiding. De begeleiding omvat drie stappen: vooraf, tijdens het werken en na afloop. De ervaring leert dat de kwaliteit van compacten en verrijken vooral afhangt van de inhoudelijke en organisatorische mogelijkheden en de begeleidingsdeskundigheid van de leerkracht. Een veel gehoord knelpunt om de kinderen met verrijkingsstof te helpen is: “Ik heb er geen tijd voor.” Tijd is altijd een knellende factor, maar weet dat verrijkingswerk geen luxe is, maar voor deze leerlingen bittere noodzaak. Er dient ruim tijd te worden gemaakt voor verrijkingswerk. Een indicatie is vijf tot acht uur per week.

Een voorbeeld:

Rekenen: op maandag volgt de leerling de korte instructie en maakt de les van maandag en dinsdag. Dinsdag is Levelwerk rekenen. Op woensdag is het wisselend, even weken regulier en oneven weken Levelwerk. Op donderdag en vrijdag wordt dezelfde route gevolgd als op maandag en dinsdag. Levelwerk rekenen, ca. 2,5 uur.

Taal: hier kan dezelfde route worden gekozen, eventueel op de andere dagen, maandag verrijken en dinsdag regulier. Levelwerk taal, ca. 2 uur.

Begrijpend lezen: mondelinge les volgen en uitwerking schrappen en Levelwerk maken. Levelwerk taal, ca. 45 minuten.

Spelling en technisch lezen: alleen de toetslessen laten maken en eventueel kort programma bij hiaten. Levelwerk allerlei, ca. 1 uur.

Wereldoriëntatie: mondelinge lessen volgen en bij verwerking verrijkende of vervangende  opdrachten. Levelwerk allerlei, ca.1,5 uur.

Veel voorkomende valkuil

Een veel voorkomende valkuil is dat scholen één vorm van compacten en verrijken hebben voor alle plusleerlingen. Er wordt gekozen voor die vorm, waarbij alle plusleerlingen uit de klas werk maken, vaak op het niveau van meerwerkers. Die vorm is qua tijd en inhoud voor hoogwerkers echt onvoldoende.

Op de website van Eduforce vind je een aantal informatieve blogs o.a. over Levelwerk.

Twee voorbeelden

Blogbericht: Levelwerk - begeleiding door de leerkracht

Vraag van een school:
Wij werken met Levelwerk en wij merken dat het uitvoeren van Levelwerk ongeveer 1 á 1,5 uur per dag kost. Nu is onze vraag: wat is jullie ervaring qua begeleidingsuren van Levelwerk aan een groepje leerlingen?

Blogbericht: Komen deze kinderen ook in aanmerking voor Levelwerk?


Vraag van een school:
Ik heb een overzicht waarmee je kunt bepalen welke leerlingen in aanmerking komen voor Levelwerk. Dat zijn de kinderen die bij doortoetsen (+6 maand) nog steeds een I of II scoren op Begrijpend Lezen en Rekenen/Wiskunde. Wij hebben kinderen op school die hier niet aan voldoen. Ze scoren een I of II op de huidige Cito, maar niet bij doortoetsen. Toch krijgen zij te weinig uitdaging in het pluswerk van de methode. Ze houden tijd over aan het eind van de week. Dit komt vooral doordat ze een hele goede werkhouding hebben. Ze werken hard en serieus. Wat doen we met deze kinderen? Toch Levelwerk, ook al voldoen ze niet aan de voorwaarden? Of moeten ze op een andere manier uitgedaagd worden?

Jan Kuipers, auteur van Levelwerk