SiDi PO, snelle screening bij leerlingen met een migratieachtergrond

Vraag van een school:
Hoe verhoudt zich de afname van de Snelle screening in relatie tot kinderen met een migratieachtergrond? Is SIDI PO dan passend?

Antwoord van Jan Kuipers:
Signaleren is veel meer dan het invullen van een lijst. Het gaat vooral om wat je waarneemt bij de leerling. Dat geldt in elke situatie, ook voor leerlingen met een migratie achtergrond. Sommige leerkrachten hebben een sterk intuïtief gevoel. Zij zeggen: “Ik kan het niet goed verklaren, maar mijn gevoel zegt…” Ik noem dat intuïtie en ben altijd heel blij als leerkrachten dit durven te benoemen. Ik las ergens eens een uitspraak: “Intuïtie is die kennis die je niet onder woorden kunt brengen.” De kracht van intuïtie wordt groter naarmate je meer kennis van zaken hebt. Intuïtie is dus geen loos subjectief, een te negeren signaal, maar juist een teken van vakmanschap.

(Hoog)begaafde kinderen worden door velen gezien als een ‘ander type kind’. Het kind leert anders, meer hapsnap en ad hoc, heeft moeite met de te simpele stap-voor-stap-methode, denkt anders, heeft andere associaties, andere humor, stelt diepzinnige vragen, denkt dóór, leeft anders, heeft andere sociale verwachtingen, andere zorgen en andere interesses.

Om deze signalen te zien vraagt wel enige inzet van jou. Het allerbelangrijkst is jouw oprechte belangstelling. Probeer het kind achter de leerling te zoeken, probeer te vinden wat het drijft en wees eerlijk en nieuwsgierig. Een veilig pedagogisch klimaat is een essentiële voorwaarde voor het (tijdig) signaleren van cognitief talent bij meertalige kinderen. Leerlingen, hoe talentvol ook, zullen immers niet laten zien wat zij in hun mars hebben als de leeromgeving niet veilig voelt. Een ‘cultureel sensitieve’ begeleider kan eraan bijdragen dat alle leerlingen ervaren dat ze worden gezien en gehoord. De setting van signaleren is dus van wezenlijk belang.

Kijk bij het signaleren van cognitief talent vooral naar de denkkracht en het oplossingsvermogen van een kind. Dit kan zich uiten in het spel, het handelen en de gesprekken van en met jonge kinderen. In een groep waarin het werken met de methode leidraad is van het dagelijks handelen, zie je items als ‘grote woordenschat’, ‘kan logisch denken’ en ‘heeft een scherp opmerkingsvermogen’ niet zo snel. Daarom is het van belang dat je zelf activiteiten, spelletjes en situaties creëert waarin kinderen deze eigenschappen kunnen tonen. Kortom, een uitdagende leeromgeving en een sfeer die open en prettig voelt voor alle leerlingen. Een omgeving die aanzet tot leren.

Het lastige is dat bij kinderen met een migratie achtergrond de taal en de culturele bagage het beeld van talent in een Nederlandse school kan vertroebelen. Het is dus extra zaak om goed naar mogelijke signalen van een ontwikkelingsvoorsprong/begaafdheid te kijken. Kijk vooral naar de leersnelheid, hoe snel is de leerling in het begrijpen en spreken van de Nederlandse taal? Als een leerling zonder hulp van ouders cognitief hoog presteert, dan heeft het bewezen het te kunnen. Kijk of ze nieuwe dingen heel snel oppikken, of ze onverwachte kennis hebben of laten zien dat ze heel creatief denken. Kijk ook eens welke verantwoordelijkheden ze hebben in de thuissituatie en hoe ze daar mee omgaan. Leg de lat hoog, geef ze het voordeel van de twijfel, dus niet uit voorzichtigheid een lager aanbod. Geef ze vertrouwen in zichzelf en een uitdagende opdracht, zodat ze zich gezien voelen.’ Denk en handel niet op basis van vooroordelen, maar vertrouwen. Spreek naar het kind vertrouwen uit.

Voorbeelden van activiteiten:

Bied puzzels en opdrachten aan, waardoor het talent zichtbaar wordt:

- Geheugenspelletjes, bijvoorbeeld:
- Geheugenspel met voorwerpen
- Geheugenspel met afbeeldingen
- Memory
- Kwartet
- Ik ga op reis en neem mee…
- Online breingames

Taalspelletjes, bijvoorbeeld:

- Woorden met een letter, ook in andere(de eigen) talen.
- Galgje
- Woordenslang
- Woordzoekers
- Kruiswoordpuzzels
- Woordenslang
- Met drie woorden een zin maken
- Met acht woorden een logisch verhaal maken
- Pim Pam Pet in het Engels of andere taal
- Associëren, waar denk je aan bij een woord
- Woordketting
- Rebus maken
- Geheimschrift
- Online taalspelletjes

Tel- en rekenspelletjes, bijvoorbeeld:

Groep 1 en 2:

- Getallen in en om je lokaal, bijvoorbeeld 20 kwasten in de verfpot, 30 kapstokken in de gang.
- Getallen in de hoeken, prijzen in een winkeltje, een klok, een agenda in de huishoek.
- Gezelschapsspelletjes en dobbelstenen.
- Sommetjes met dobbelstenen.
- Leerlingen een kaartje met een getal geven, door elkaar gaan zitten en dan de juiste volgorde maken.
- Memory met cijfers.

Vanaf groep 2:

- Tel vanaf 1 en sla steeds één of twee over, tel steeds met één meer ertussen.
- Sudoko’s.
- Cijferpuzzels.
- Tangrampuzzels.
- Pick-eilanden.
- Mastermind.
- Kaleidocycle maken.
- Magische vierkanten.
- Spellen, bijvoorbeeld Knappe Koppen, Rekenroulette.
- Online rekenspellen.
- Fantasie en creativiteit
- Bouw- en contructiemateriaal, LEGO DUPLO, LEGO, PLAYMOBIL.
- Verkleedkist.
- Poppenkast.
- Wat-als-verhalen: wat als Roodkapje verdwaald zou zijn, hoe loopt het dan af? Wat als jij de baas van de school zou zijn?
- Stel-dat-vragen: Stel dat jij een astronaut zou zijn; Stel dat jij de oplossing hebt voor ….
- Bloom, hogere orde denkvragen.

Overige tips

- Mooie informatieve boeken in de eigen taal: dino’s, kastelen, planeten, oerwouden, bergen, mode, huizen.
- Vergrootglas of loep in de klas.
- Smartgames in de klas.
- Een globe en atlassen in de onderbouw.
- Boeken in andere talen, waaronder de eigen taal.
- Schaken of dammen.
- Bouwplaten.
- Denksleutels.
- Themakringen.
- Laat kinderen spullen van thuis meenemen waar ze supertrots op zijn. Voor de één is dat een stenenverzameling of een boek over China en voor de ander misschien de sportschoenen of een muziekinstrument. Als kinderen daarover vertellen zie je misschien kanten die je anders niet ziet en signaleren heeft juist tot doel om ook die kanten op je netvlies te krijgen.
- Filosofie onderwerpen bespreken.

Dan naar de lijsten uit SiDi PO:

Stap 01 - Snelle screening leerling, groep 1 - 2

De lijst Snelle screening leerling, groep 1 – 2 heeft een aantal items die een beroep doen op de taalvaardigheid. Op deze items kan een leerling met een migratie achtergrond lager scoren. Je zult deze scores dus met de nodige voorzichtigheid moeten interpreteren en er geen snel oordelende waarde aan toekennen. Indien de leerling, gelet op de achtergrond, toch redelijk snel vaardig is in de Nederlandse taal, dan is dát de indicatie van een snel leervermogen en hoort de score dus positief te worden ingevuld.

Bij andere items, zoals nieuwsgierigheid, puzzels waarbij de taal geen onderdeel is, spitsvondigheid, geheugen en doorvragen, speelt de taal een minder nadrukkelijke rol. Op basis van deze scores krijg je een signaal van een ontwikkelingsvoorsprong.

Stap 01 - Snelle screening leerling, groep 3 t/m 8

In deze lijst is het taalaspect minder nadrukkelijk aanwezig. In een veilige leefomgeving, waarin de leerling wordt uitgedaagd tot leren, zullen alle leerlingen hun talent laten zien, dus ook leerlingen met een migratieachtergrond.

Kijk ook op: https://www.kennisrotonde.nl/vraag-en-antwoord/hoogbegaafdheid-bij-anderstalige-leerlingen-signaleren
En op deze website wordt ingegaan op taalvaardigheid bij kleuters aan de hand van praatplaten, deze platen zijn ook geschikt voor anderstaligen: https://kleutergewijs.wordpress.com/

Jan Kuipers, onderwijsadviseur hoogbegaafdheid en auteur van SiDi PO